Lynch, Amerikan sinemasının en kıymetli yöneticilerinden ve Sinema Noir (kara film) akımının önde gelen temsilcilerinden biri. Lynch’in sinemalarında hiçbir şey göründüğü üzere değil. İşte David Lynch sinemasının en hoş örnekleri ve Lynch’in sinemalarına yakından bakış…
David Lynch, 1977 üretimi siyah-beyaz sineması Eraserhead ile tanındı. Dune ve Blue Velvet ile artan başarısı 1990’lı yılların sonunda yönettiği Kayıp Otoban (Lost Highway) ile doruğa ulaştı Bunun ardından Mulholland Çıkmazı (Mulholland Drive) ve deneysel kısa sinemaları geldi.
Amerikalı yönetici ve ressam David Keith Lynch 20 Ocak 1946 yılında doğdu. Yönetici koltuğunda oturduğu sinemaların başında Mulholland Drive (Mulholland Çıkması, 2001), Eraserhead, Dune (1984), Lost Highway (Kayıp Otoban, 1997), Blue Velvet (Mavi Kadife, 1986) geliyor. Yönetici olarak ona ününü birinci kazandıran sineması ise 1977 üretimi olan siyah-beyaz sineması Eraserhead.
Sırf sinema değil, dizi de çeken Lynch’in 1990 üretimi 3 periyotluk Twin Peaks (İkiz Tepeler) dizisi de Amerikan dizi tarihine ismini yazdırmış dizilerden biri. Sizin için en âlâ Lynch sinemalarına kronolojik olarak daha yakında bakıyoruz…
FİL ADAM – THE ELEPHANT MAN (1980)
Fil Adam, David Lynch’in 2. uzun metraj sineması olarak biliniyor. BAFTA En Uygun Sinema Ödülü’nü alarak büyük bir muvaffakiyete ulaşan ve gerçek bir hikayeden uyarlanan sinema 1880’ler Londra’sında geçiyor. Doktor Treves kentin arka sokaklarında gezinirken bir gezici sirke rastlar. Lakin bu sirkte farklı bir gösteri vardır. Sirkin başrolündeki John Merrick doğuştan engellidir. Tabip Treves fil görünümlü Merrick’i tedavi etmek ister. Sinemada Anthony Hopkins, John Hurt ve Anne Bancroft üzere başarılı oyuncular yer alıyor.
DUNE (1984)
İşte klasik bir David Lynch sineması. Tıpkı isimli bilim kurgu romanından uyarlanmış Dune’un Türkiye’de geçtiğimiz yıllarda bir öteki versiyonunu izledik. Frank Herbert’ın bilim kurgu romanından uyarlanan sinemada Çöl gezegeni Dune farklı ırklar taraıfından istilaya uğrar. Gezegendekiler kurtarıcılarının gelmesini beklerler. 1984 yılı Lynch üretimi Dune’da karakterlerin iç konuşmalarına çokça yer verilir. Yeni versiyonda bu cins detaylar yer almıyor. Lakin Lynch versiyonunda da Paul’un güçleri tamamıyla anlaşılmıyor; açıklayıcı olmayan semboller ve metaforlar bulunuyordu. Yeni sinemada Paul’ün güçlerini görmek ve anlamak bir ölçü daha kolay. Lakin bir Dune sevdalısıysanız, Lynch’in bu versiyonunu katiyetle izlemeniz gerektiğini söyleyebiliriz.
VAHŞİ HİSLER – WILD AT HEART (1990)
David Lynch’in ilgi cazip sinemalarından olan Yırtıcı Duygular’da, Nicolas Cage, Sailor karakterine, Laura Dern ise Lula karakterine hayat veriyor. Sinemada, birbirlerine tutkuyla bağlı olan Sailor ve Lula’nın birlikteliklerine karşı olan Lula’nın annesi ayrılmaları için elinden geleni yapar. Sonunda Lula’nın yüzünden Sailor tutuklanır. Cezasını çekip mahpustan çıkınca Lula’yı alarak uzaklara gidecektir ancak bu seyahatte onları durdurmak isteyenler vardır!
İKİZ DORUKLAR: ATEŞTE BENİMLE YÜRÜ – TWIN PEAKS: FIRE WALK WITH ME (1992)
“İkiz Doruklar: Ateşte Benimle Yürü” filmi; İkiz Tepeler’in dizisi kaldırıldıktan bir yıl sonra beyazperdeye Fire Walk with Me ismindeki devam sinemasıyla geri döndü. Laura Palmer cinayetini çözmek için karakterin son haftasını izlediğimiz sinemada, yönetici cinayeti netleştirmek yerine daha çok baş karışıklığı ekler. Kült televizyon dizisinin beyazperdede devam eden trajedisi kesinlikle görülmesi gereken David Lynch sinemaları ortasında.
Bu sinema David Lynch ve Mark Frost’un kült TV dizisi İkiz Tepeler’in hemencecik öncesinde geçen olayları anlatıyor. Yapımcıların deyişiyle, Laura Palmer’ın son 7 gününü… Birinci yarım saat, kırk beş dakikasında FBI casusu Chet Desmond’un, garson kız Teresa Banks’ın vefatını araştırması anlatılıyor. Sonrasında 1 yıl ileri sarıyoruz ve TV dizisinin ana eksenini oluşturacak olan Laura Palmer’ın ölmeden önceki son bir haftasına şahitlik ediyoruz. Sinemada, tıpkı dizide olduğu üzere Müfettiş Gordon Cole rolünü Lynch üstleniyor.
KAYIP OTOBAN – THE LOST HIGHWAY (1997)
1997 üretimi olan Kayıp Otoban sinemasında, Fred Madison’un evlendiği bayanın geçmişi bir sırdır. Fred için geçmiş bir saplantı halini alır. Fred, bir cinayetin ardından kendini hiç ummadığı bir yerde bulur. Sinemada Bill Pulman’ı Fred rolünde görüyoruz. Ayrıyeten kadrosunda Patricia Arquette, Robert Blake ve Jennifer Sayme olan sinemada David Lynch de oyuncu olarak yer alıyor.
MULHOLAND ÇIKMAZI (MULHOLLAND DRIVE, 2001)
Yöneticiliğini ve senaristliğini David Lynch’in üstlendiği; ruhsal tansiyon, gizem ve dram cinslerindeki 2001 çıkışlı bir Amerikan-Fransız sineması Mulholland Drive’da temel rollerde Naomi Watts, Laura Elena Harring ve Justin Theroux yer alıyor.
Mulholland Drive, birinci başta Twin Peaks dizisinin spin-off‘u olarak tasarlandı. Bu spin-off dizisinin Twin Peaks’te Sherilyn Fenn’in hayat verdiği Audrey Horne karakterine odaklanması planlanıyordu. Dizi, sınıf arkadaşı Laura Palmer öldürüldükten sonra Twin Peaks’ten ayrılıp bir oyuncu olma hayaliyle Hollywood’a gelen Audrey’nin hikayesini anlatacaktı. Bu fikirden vazgeçilince Audrey’nin yerini Betty karakteri (Naomi Watts) aldı.
David Lynch’in izleyiciyi hayal ile hakikat ortasında gidip gelen rahatsız edici bir seyahate çıkardığı sinema, kıssasını Betty ve Rita karakterleri üzerinden kuruyor. Sinemada, Betty Elms, en büyük hayali Hollywood’da ünlü bir aktrist olmak olan bir bayandır. Bunun için Hollywood’a yanlışsız bir seyahate çıkmıştır. Burada kendi hayatında kusursuz bir noktaya ulaşmış olan bir bayanla tanışır ve onun başarılarına hayran kalır.
Bu ortada Mulholland Drive hakikaten Amerika’da olan bir otoban. Los Angeles, Kaliforniya’da ismini William Mulholland’dan alan yolun bir kısmı Mulholland Highway olarak isimlendiriliyor.
BONUS: BENİM BEĞENİLEN OĞLUM, NE YAPTIN SEN? – MY SON, MY SON, WHAT HAVE YE DONE? (2009)
David Lynch ve Werner Herzog’un bir ortaya gelerek yaptığı bu sinema gerçek bir kabahat hikayesini beyaz perdeye aktarıyor. Tiyatro oyununa hazırlık için çalışan genç aktör Michael Shannon, öz annesini kılıçla öldürür. Sinemanın kıssası de buradan esinlenerek izleyicilere sunulmuştur. Polisiye, dram, gizem ve tansiyon cinsinden hoşlananların seveceği bir senaryo bulunmaktadır. Sinemada David Lynch üretimci olarak yer alıyor. Oyuncular ortasında ise Michael Shannon, Willem Dafoe, Chloe Sevigny ve Udo Kier üzere harika oyuncular yer alıyor.
Beyazperdede bu türlü buluşmayı her vakit görme imkanımız olmuyor. Biri, sırf Amerikan sinemasının değil, dünya sinemasının en sıradışı yaratıcılarından biri; David Lynch! Oburu ise, epik sinemadan belgesele farklı tiplerde başyapıtlar vermiş, daima yesyeni olmayı başarmış Avrupalı bir sinemacı; Werner Herzog.
Werner Herzog ve David Lynch’in bir ortaya geldiği, Lynch’in üretimci olarak destek verdiği ve yönetici koltuğunda Herzog’un oturduğu My Son, My Son isimli proje, Herzog ve asistanı Herbert Golder tarafından yazıldı. Gerçek bir olaydan esinlenen imal, zihninde bir Sofokles oyununu canlandırıken annesini kılıçla öldüren bir gencin trajik kıssasını öncesi ve sonrasıyla anlatıyor.
DENEYSEL DAVID LYNCH FİLMLERİ
THE GRANDMOTHER (1970): David Lynch, birebir anda hem dokunaklı ve ince, hem de bir kâbusu andıran masalsı bir dünya yaratıyor. Bunu hayata geçirmek için animasyondan stop-motion’a farklı teknikleri bir ortada kullanıyor. Görselliğiyle insanı afallatan bu kısa sineması unutulmazlar ortasına sokan ise emsalsiz ses tasarımı.
DUMBLAND (2002): David Lynch imzalı bir sitcom neye benzeriydi merak ediyorsanız, bu web dizisi size aradığınız yanıtı verebilir. David Lynch’in hem animasyonlarını hazırlayıp hem de seslendirdiği 8 kısımlık Dumbland, cehennemden çıkıp gelmiş taşkın bir komşunun portresi.
THE ALPHABET (1969): David Lynch, ikinci kısa sinemasını, “bir şeyler öğrenmekle ilişkilendirilen kaygılara dair bir kâbus” olarak niteliyor. Animasyon ve live-action’ın avangard bir karışımı olan The Alphabet, yöneticinin sonraki sinemalarında de göreceğimiz, naif bir masumiyet ile ürkütücü karanlığı bir ortada veriyor.
DAVID LYNCH’İN ALDIĞI BEDELLİ ÖDÜLLER
- 1982: Cesar – En âlâ yabancı sinema, The Elephant Man
- 1986: Los Angeles Sinema Critics Association – En hoş yönetici, Blue Velvet
- 1986: National Society of Sinema Critics – En uygun yönetici, Blue Velvet
- 1990: Cannes Sinema Şenlik – Palme d’Or, Wild at Heart
- 1991: American Sinema Institute – Franklin J. Schaffner Alumni Medal
- 1999: Avrupa Sinema Mükafatı, Straight’in Hikayesi (The Straight Story)
DAVID LYNCH FİLMOGRAFİSİ
- Lady Blue Shanghai (2010)
- More Things That Happened (2007)
- Boat (2007)
- Inland Empire (2006)
- The Short Films of David Lynch (2002)
- Rabbits (2002)
- Does That Hurt You? (2002)
- Darkend Room (2002)
- Mulholand Drive (Mulholland Çıkmazı, 2001)
- Straight’in Kıssası (The Straight Story, 1999)
- Lost Highway (Kayıp Otoban, 1997)
- Lumière et compagnie (1995)
- Twin Peaks: Fire Walk with Me (1992)
- Wild at Heart (1990)
- Mavi Kadife (Blue Velvet, 1986)
- Dune (1984)
- Fil Adam (The Elephant Man, 1980)
- Eraserhead (1977)
- Amputee, The (1974)
- Grandmother, The (1970)
- Alphabet, The (1968)
- Six Figures Getting Sick (1966)
BU HABER İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR:
