Türkiye sinemasında her periyot toplumun en büyük meselelerini eşsiz bir lisanla anlatan, dönemin siyasi iklimine ışık tutan cesur sinemalar yapıldı. Bazıları yıllar uzunluğu yasaklı kaldı; bazıları yayınlandığı birinci günden itibaren ses getirerek tartışmalar yarattı.
Şimdi geri dönüp baktığımızda bu sinemaların hepsinin bugün bile geçerliliğini koruduğunu görüyoruz. Ekonomi, göç, yozlaşma, ötekileştirilme gibi toplumun temel meselelerine parmak basan bu sinemaları izlediğinizde, pek çok sahnede kendi hayatınızdan birtakım görünümler göreceksiniz…
Türkiye’nin Siyasi Tarihini Anlatan Filmler
- Gecelerin Ötesi (1960)
- Umut (1970)
- Gelin (1973)
- Duvar (1983)
- Züğürt Ağa (1985)
- Uçurtmayı Vurmasınlar (1989)
- Takva (2006)
- Eve Dönüş (2006)
- Bu Son Olsun (2012)
- Abluka (2015)
”Biz harcanmış insanlarız”: Gecelerin Ötesi (1960)
- Yönetmen: Metin Erksan
- Oyuncular: Erol Taş, Kadir Savun, Suphi Kaner, Oktar Durukan
- IMDb puanı: 7.7
Türk sinemasının unutulmaz direktörlerinden Metin Erksan’ın hem yazıp hem yönettiği sineması ‘Gecelerin Ötesi’, her biri farklı hayallere ve hayatlara sahip altı genç adamın parasızlık ve tabana vurmuş ömür şartlarını ‘düzeltmek’ için bir çete kurup suça bulaşmalarını merkeze alıyor. Bu kıssa, devrin şartlarına, toplumsal ve kültürel yozlaşmanın kaynağına bir tenkit niteliğinde.
”Para olmadımı, yaz gününde üşürsün”: Umut (1970)
- Yönetmen: Yılmaz Güney
- Oyuncular: Yılmaz Güney, Tuncel Kurtiz, Gülsen Alnıaçık
- IMDb puanı: 8.0
Türkiye sinemasının birinci gerçekçi sineması olarak tarihe geçen; çekildiği devirde yasaklanan, bu yasağa karşın 1970 Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde ‘‘En Yeterli Film” ve ”En Yeterli Yönetmen” de dahil olmak üzere pek çok ödül alan Umut, atına bir otomobil çarpması sonrası ‘ekmek teknesini’ kaybeden ve ‘namusuyla’ para kazanmanın yolu kalmadığını düşünerek definecilik yapmaya karar veren Cabbar’ın kıssasını anlatıyor.
Film, devrin siyasi ve toplumsal portresini çizerken, bugün izlediğimizde bile geçerliliğini muhafazası da bize çok şey anlatıyor…
”Çalışmak ayıp mı?”: Gelin (1973)
- Yönetmen: Ö. Lütfi Akad
- Oyuncular: Hülya Koçyiğit, Kerem Yılmazer, Ali Şen
- IMDb puanı: 7.7
Köyden kente göç konusunu odağa almış üzere görünse de, aile yapısını, bayanın ailedeki yerini ve kadının çalışarak ekonomik özgürlüğünü eline alması gibi bahisleri güçlü bir lisanla işleyen Gelin, Lütfi Akad’ın Düğün ve Diyet sinemalarıyla devam eden üçlemesinin birinci sineması.
Filmde Yozgat’tan İstanbul’a göç eden bir ailenin fakirlikle uğraşının çocuğunu kaybeden bir annenin öfkesiyle birleşmesini ve ‘geleneksel, bayanın meskende olduğu’ aile yapısının yerle bir oluşunu izliyoruz.
”Askerliğim biteli 30 sene oldu, hala götümüzde don yok”: Duvar (1983)
- Yönetmen: Yılmaz Günay
- Oyuncular: Tuncel Kurtiz, Ümit Kandemir, Nicolas Hossein
- IMDb puanı: 8
Yılmaz Güney’in Duvar sineması, gerçek bir olayı anlatan sarsıcı bir imal. 70’li yıllarda Ankara Kapalı Cezaevi’nde çocuklar koğuşunda başlayan isyanı mevzu edinen üretim, tıpkı vakitte Türkiye’nin baskıcı rejimini, azapları, toplumsal çöküşün izlerini anlatıyor.
”Bir oyu ikiniz verdinizse benim oy nereye gitti?”: Züğürt Ağa (1985)
- Yönetmen: Jenerasyonu Çölgeçen
- Oyuncular: Şener Şen, Erdal Özyağcılar, Nilgün Nazlı
- IMDb puanı: 8.7
Yukarıdaki sahneyi son devirde toplumsal medyada da görmüş olabilirsiniz. Başrolünde Şener Şen’in yer aldığı Züğürt Ağa, Türkiye’de feodalizmin izlerinin çöküşünü bahis edinen, ‘ağalık’ otoritesini ve köyden kente göçü mizahi bir lisanla eleştiren başarılı bir üretim.
”Bakarsın bir gün uçurtma olup dönerim”: Uçurtmayı Vurmasınlar (1989)
- Yönetmen: Tunç Başaran
- Oyuncular: Ozan Bilen, Parıltı Sürer, Füsun Demirel
- IMDb puanı: 8.3
Annesi cezaevine gönderilirken onunla birlikte kendini bir anda dört duvar ortasında bulan Barış, burada farklı kabahatlerden mahpus yatan mahkumlarla trajik bir hayat yaşamaya başlar. Her birinin kıssası birbirinden acı olan bu bayanlar için Barış, hayatlarının sevincidir. Barış’ın en yakın arkadaşı ise İnci isimli genç bir bayandır.
İnci ve Barış’ın öyküsü üzerinden periyodun darbelerle, yolsuzluklarla ve tansiyonla dolu siyasi iklimini de anlatan üretim; özgürlük, barış üzere kavramları da kendi çerçevesinde sorguluyor…
”Sana mesken verdik, iş verdik, aş verdik, yatacak yer verdik. Sen hala isyan ediyorsun!”: Takva (2006)
- Yönetmen: Özer Kızıltan
- Oyuncular: Erkan Can, Meray Ülgen, İnanç Kıraç
- IMDb puanı: 7.4
Kendi halinde, dış dünyadan soyutlanmış bir halde yaşayan Muharrem, bir tarikatın modülü haline gelir ve tarikatın piri tarafından değerli bir iş için görevlendirilir. Fakat bu misyon, onu münzevi hayatının dışına çıkarıp çağdaş dünyanın ortasına atar. Bu da engellenemez bir dönüşümü beraberinde getirir…
”Bilmiyorum… Siz ne derseniz oyum…”: Meskene Dönüş (2006)
- Yönetmen: Ömer Uğur
- Oyuncular: Memet Ali Allabora, Altan Erkekli, Sibel Kekili
- IMDb puanı: 7.4
Türkiye’de siyasi tansiyonun tavan yaptığı bir periyotta yaşamalarına karşın siyasetle hiçbir bağları olmayan; kendi hallerinde küçük kızlarıyla keyifli bir hayat yaşayan Mustafa ve Esma, bir sabah uyandıklarında sokaklarda askerler vardır; darbe olmuştur. Herkesin hayatını kökten değiştiren bu durum, onlar için daha yıkıcı olayları beraberinde getirir ve Mustafa bir anda kendini gözaltında, azap görürken bulur…
”-İhtilal oldu, duymadınız mı? -Biliyoruz, biliyoruz. Biz de güzel olsuna geldik.”: Bu Son Olsun (2012)
- Yönetmen: Orçun Benli
- Oyuncular: Mustafa Uzunyılmaz, Engin Altan Düzyatan, Hazal Kaya
- IMDb puanı: 5.9
80 darbesini ve devrin şartlarını mizahi bir lisanla anlatan Bu Son Olsun, sokaklarda yaşayan bir küme insanın darbe sabahı sokağa çıkma yasağına uymadığı için tutuklanması ve kendilerini bir anda siyasi mahkumlarla bir ortada bulmaları sonrası yaşananları anlatıyor. Sinema bu mizahi öykünün ardında, devrin kayıplarını ve yaşanan zulmü de eleştiriyor.
”Benimle kedinin fareyle oynadığı üzere oynadınız, yazıklar olsun!”: Abluka (2015)
- Yönetmen: Emin Alper
- Oyuncular: Mehmet Özgür, Berkay Ateş, Tülin Özen
- IMDb puanı: 7.2
20 yıl mahpus yattıktan sonra koşullu tahliye ile mahpustan çıkan Kadir, siyasi çalkantılar içindeki İstanbul’un kenar mahallelerinde çöpçü kılığında muhbirlik yapmaya ve çöplerde bomba imal materyalleri arayarak bilgi paylaşmaya başlar. Bu işle uğraşırken, kardeşi Ahmet’i bulur. Lakin Ahmet’in hayatına girmesi, Kadir’in başını karıştıracaktır.
