Ingmar Bergman tarafından 1957 yılında gösterime giren The Seventh Seal, Türkçe ismiyle Yedinci Mühür sineması, direktörün varoluşçuluk fikrini dorukta işlediği bir üretimdir. Gelin daima birlikte sinemanın derin manalarına bir göz atalım.
İçerikte spoiler bulunmakta!
Önce direktörün hayatına biraz göz atalım.
İsveçli direktör Ingmar Bergman birebir vakitte kıymetli bir oyun müellifidir da.
Protestan bir ailede büyüyen Bergman için, kardeşiyle tek oyuncağı olan kuklası büyük kıymet taşıyordu.
Stockholm Üniversitesi’nde edebiyat ve sanat tarihi okurken bir yandan da tiyatroda çalışmaya başlamıştır ve 1940’ta mezun olunca yardımcı direktör olmayı başarmıştır.
Sonrasında Helsingborg Tiyatrosu’nda direktör olarak Hamlet’i sahneye koyar.
Bu sırada senaryo da yazmaya başlayan Bergman, Kaspers Död (Kasper’in Ölümü) Svensk Filmindustri’de senarist olarak işe başlar.
2007 yılında vefat eden direktör, 1997 yılına kadar sinema çekmeye devam eder.
1960’lara kadar tam on sekiz sinemaya imza atan direktörün sinemasına hakim olan mevzular genelde aşk, tutku, inanç ve karamsarlık üzerinedir.
“Sevent Seal” sinemasından çabucak evvel “Smiles of a Summer Night” ile Cannes Sinema Şenliği’nde Şiirsel Mizah Ödülü’nü kazanır.
Cannes Sinema Şenliği ve Oscar Ödülleri’nde daha birçok ödül kazanacak ve başarılı projeye imza atacak direktör için dönüm noktası yakındır.
Berlin Sinema Festivali’nde Altın Ayı Ödülü kazanan Yaban Çilekleri (1957), Cannes Sinema Festivali’nde En Düzgün Yönetmen ödülü kazanan Yaşamın Eşiğinde (1958), Venedik Sinema Festivali’nde Jüri Özel Ödülü kazanan Ansiktet (1958), En Âlâ Yabancı Sinema Oscarı ve En Uygun Yabancı Sinema Altın Küresi kazanan Genç Bakire Pınarı (1960), En Âlâ Yabancı Sinema Oscarı kazanan Aynanın İçinden (1961), En Güzel Yabancı Sinema Altın Küresi kazanan Bir Evlilikten Görünümler (1973), En Uygun Yabancı Sinema Altın Küresi kazanan Yüzyüze (1976), En Yeterli Yabancı Sinema Altın Küresi kazanan Güz Sonatı (1978), En Düzgün Yabancı Sinema Oscarı, En Yeterli Yabancı Sinema Altın Küresi, En Güzel Yabancı Sinema César Ödülü ve FIPRESCI Ödülünü kazanan Fanny ve Alexander (1982) yönetmenin ödül kazanan başarılı filmleridir.
Bergman, 2005’te Time mecmuası tarafından dünyanın yaşayan en büyük direktörü olarak seçildi.
Bergman’ın filmografisini 5 devirde ele almak mümkündür. Birinci devirde II. Dünya Savaşı sonrasının da tesiriyle ağır bir intihar oranı mevcuttu. Din ve geleneklere bağlılığım git gide azaldığı bu vakitlerde direktör de sinemalarını bu varoluşsal badirelerle ve ümitsizliklerle dolu çöküş eksenli kurar.
1950’lerle birlikte bu eğilimden uzaklaşarak aşk, tutku ve ayrılık üzere temalar işlenir. Direktörün bu devirde bayan oyunculara müspet biçimde bir ayrıcalık tanıdığı dikkatleri çeker.
Bunun sebebi ise Bergman’ın anne ve babasıyla olan bağlarının sanatına yansımasıdır. Annesine neredeyse aşk denebilecek kadar büyük bir sevgi hisseden direktör bu duygularını Büyülü Fener kitabında da lisana getirir. Ona nazaran erkekler ise hep anneye muhtaç olan çocuklar üzeredir.
Yönetmen, üçüncü periyodunda Yedinci Mühür ve Yaban Çilekleri dışında 1961’e kadar olan sinemaların ise derinlikten uzaklaşarak daha eğlendirici sinemalara yönelmiştir.
“Tanrının Sessizliği” üçlemesi direktörün sinemalarında dördüncü evreyi oluşturur.
Aynadaki Üzere, Kış Işığı ve Sessizlik filmleriyle yine metafiziğe dönen direktör, bu üretimlerin devamında Bütün O Kadınlar isimli ilk renkli güldürüsünü ve oğluna atfettiği Daniel’i çeker.
Yönetmen, 1966 yılında ise “Persona” sinemasıyla sinema bölümüne unutulmaz imzasını atar.
7 ödül ve 1 adaylığı bulunan drama tipindeki bu sinema, parçalanma tekniklerinin ustalıkla kullanıldığı kült bir imal haline gelir.
Bundan sonra ünlü direktör, bilinçdışına daha çok tartı vererek ve bilinçsiz güdülenmelere bağlı problemleri merkeze alarak zaman vakit seyirciyi rahatsız edecek o kendine has sinema lisanını yaratır.
Kendine has kamera ve ışık oyunlarıyla, imge yüklü anlatımlarıyla ve ses kullanımıyla Bergman, ölüm-yaşam, tanrı-şeytan, yalan-gerçeklik, kadın-erkek üzere çatışmaları sinemalarında işlemiştir.
Bergman, toplumsal sıkıntıları fazla gündeme getirmemesi bakımından çok fazla tenkide maruz kalsa da bireyi ve iç dünyasını farklı bir halde anlatmasıyla da dünya sinemasına damga vurmuş bir direktör olmuştur.
Kadınlar ve papazlar ise birden fazla sinemasında yer alan esas karakterlerdir.
Gelelim “The Seventh Seal” sinemasına…
Cannes Sinema Festivali’nde Jüri Özel Ödülü kazanan The Seventh Seal (Yedinci Mühür) sineması direktörün en başarılı ve ünlü yapıtlarından biridir.
Yönetmenin dikey sinema* eğiliminin başladığı sinema olarak da bilinir.
*İsveç’in günlük gerçekleri yansıtmayı tercih eden genç sinemacıları tarafından, Bergman’ın metafizik simgelerle örülmüş sinemasını küçümsemek emeliyle direktörün sinemalarına verdikleri isimdir.
Orta Çağ’ın karanlık ruhuna uygun olarak siyah beyaz çekilen sinemada başrol mevtin ta kendisidir.
Bir şövalye Haçlı Seferi’nin akabinde yanındaki bayraktarı ile konutuna dönmeye çalışır. Ortalıkta ise dehşet bir salgın vardır: Veba
Filmin ismi ile başında ve sonunda söylenen replikler ise “Book of Revelation”a bir göndermedir.
Yeni Ahit‘in son kitabı olan Book of Revelation‘daki (Vahiy Kitabı) şu pasaj sinemanın temelini oluşturuyor:
And when the Lamb had opened the seventh seal, there was silence in heaven about the space of half an hour.
Kuzu yedinci mührü açınca, gökte yarım saat kadar sessizlik oldu.
Filmde veba üzere kıyamet alametlerine dair ipuçları bulunmaktadır.
Lir, keçi, süt, sirk de tekrar dini kitaplarla ilişkilendirilebilecek metaforlar olarak karşımıza çıkıyor.
Antonius’un kilisede rahip sandığı Ölüm’le konuşması ise epey dokunaklıdır.
İnsanın içindeki boşluktan bahsedilen sahnede, karakterimiz ölmek istese de başındaki soru işaretlerini gidermek için bekliyor.
‘Hayaletler dünyasındayım, hayallerimde ve hayallerimde tutsak kaldım.’
İnanç ya da varsayım yerine Rab’dan gelecek gerçek bir bilginin peşinde koşuyor.
Burada kalbiyle inanmak isteyen fakat aklının pürüzüne takılan bir adam görüyoruz.
Bu sahnede daima karanlıkta kaldığını vurgulayan karakterden yola çıkarak sinemanın siyah beyaz olması da epeyce manidar.
Tanrı’nın varlığı ve insanın onu anlamlandırışı ise tüm sinemanın merkezini oluşturuyor.
Şovalyenin yardımcısı Jöns, hayatları çok hoşken Allah’ın onların memnunluğunu cezalandırmak istediğini düşünür.
Bergman sinemasını şu halde tanımlar:
‘’Yedinci Mühür, serbestçe kullanılmış Orta Çağ materyalleriyle sunulan çağdaş bir şiirdir. Sinemamda Şövalye, bugünün askerinin savaştan dönmesi üzere, Haçlı Seferi’nden dönüyor. Orta Çağ’ da beşerler vebadan ölesiye korkarlardı. Bugün de atom bombası dehşetiyle yaşıyorlar. Sinema, teması oldukça kolay bir alegoridir: İnsan, onun ebedi İlah arayışı ve tek mutlaklık olarak mevt.’’
İşte sizleri fikirlere daldıracak, sinemadan birkaç etkileyici replik:
‘Sakın unutma budala. Hayatın bir pamuk ipliğine bağlı. Günlerin sayılı.’
‘Onları korkutursan düşünürler ve düşündükçe daha da korkarlar. Sonra da rahiplere koşarlar. ‘
‘Mükemmel olmayan bu dünyada, en az eksiksiz şey aşktır. Aşk, mükemmellikten en eksiksiz uzaklıktadır.’
‘Yaşamam boş bir kovalayış, bir seyahat, anlamsız bir sürü lâf oldu bugüne dek. Buna yandığım kınadığım yok. Zira insanların birçok bu türlü yaşıyor.’
‘İnanç taşıması sıkıntı bir yüktür. ne kadar yüksek sesle çağırırsan çağır, karanlıktan sıyrılıp hiç gelmeyen birini sevmek üzere.’
